Bóg, dąb i ateista czyli: czy ateista jest człowiekiem?

Podczas zebrania klinicznego naszego zespołu terapeutycznego wywiązuje się dyskusja o roli duchowości w terapii uzależnień: czy i jak które z nas wprowadza takie wątki do rozmów z pacjentami ośrodka. Koleżanka Z. powołuje się na klasyczne podejście związane z tzw. „siłą wyższą”, której uzależniony powinien zaufać i się jej powierzyć, przecież podczas spotkań grup samopomocowych AA wspomina się o „sile wyższej, jakkolwiek ją pojmujemy”, więc chociaż nasz ośrodek terapii uzależnień przeznaczony jest dla narkomanów i oparty na innym modelu, to oczywiście taki temat powinien pojawić się na pewnym etapie leczenia, wszak trop jest dobry i sprawdzony i o sile wyższej z pacjentami koniecznie musimy porozmawiać, żeby mieli się na czym oprzeć. I tego się trzymajmy.

Dyskusja zaczyna nabierać barw, kiedy wsadzam kij w mrowisko i stwierdzam, że do rozmów o duchowości pojęcie „siły wyższej” wcale nie jest niezbędne, ale temat duchowości uważam za ważny i rozmawiam o nim z pacjentami. Koleżanka Z. zbulwersowana, jak to tak można, o sile wyższej musi być. Mówię, że nie musi, przecież po pierwsze leczą się również pacjenci niewierzący i żeby się wyleczyć nie muszą się stać wierzący, a po drugie duchowość nie musi się odnosić do wiary i można ją oprzeć na czymś innym niż wiara w Boga/bogów czy jakkolwiek pojęte siły wyższe.

Koleżanka Z.: To ty z nimi nie rozmawiasz o sile wyższej?
Ja: Nie. Wyobrażasz sobie mnie mówiącą z przekonaniem o sile wyższej? (reszta zespołu chichocze)
Koleżanka Z.: To skoro ty jesteś niewierząca, to co cię odróżnia od zwierząt?

Na moment dębieję, bo rozmowa przybiera nieoczekiwany obrót i z merytorycznej nagle zaczyna być osobista, ale nie pierwszy to raz, kiedy wierzący spotyka się z ateistą, więc szybko dochodzę do siebie.
Ja: Kod genetyczny mnie odróżnia od zwierząt. Stopień samoświadomości. Zakres wolności wyboru. Jako człowiek nie muszę kierować się wyłącznie instynktami, tylko decyzjami. To mało?
Koleżanka Z.: No nie wiem, nie wiem...

ps 1. Ja także nie wiem, czy to co powiedziałam koleżance Z. to mało, czy dużo. Na szybko udzieliłam takiej odpowiedzi, chociaż oczywiście nie wyczerpuje ona w żaden sposób definicji człowieczeństwa. Potem uświadomiłam sobie, że problem jest źle postawiony. Nie rozumiem, dlaczego tak ważne jest odróżnianie się od zwierząt, wszak jesteśmy jednym z gatunków, posiadającym oczywiście swoją specyfikę oraz możliwości i ograniczenia wynikające z ewolucji, ale swoją specyfikę mają też lis, euglena zielona i okoń. Właściwa odpowiedź na pytanie byłaby zatem również pytaniem, pokazującym absurd tak postawionej kwestii: A co odróżnia dąb od roślin?

ps 2. Zaznaczam, że scenka NIE jest zaproszeniem do dyskusji o wierze lub niewierze w Boga/bogów, a tym bardziej o istnieniu lub nieistnieniu Boga/bogów. NIE stanowi też przyczynku do rozważań o kwestii duchowości w terapii uzależnień, którą uważam za o tyle istotną, jak istotna jest sfera duchowości w ogóle, jako część osobowości i tożsamości człowieka, ale to zupełnie inny temat.

Mogłaby być przyczynkiem do refleksji nad tym, jak odmienne światopoglądy terapeutów skutkują odmiennym podejściem do tego tematu w rozmowach z pacjentami. Lub o niebezpieczeństwie indoktrynacji: kiedy wierzący terapeuta będzie nalegał na zawierzenie „sile wyższej” przez pacjenta ateistę, albo terapeuta-ateista zacznie zniechęcać pacjentów do chodzenia w niedziele na mszę; obie takie postawy nie powinny mieć miejsca w profesjonalnej terapii.

Lub o odmiennych ujęciach duchowości, którą wierzący zawsze umieści w kontekście wiary w Boga, a ateista (jak ja) będzie podkreślał, że człowiek samodzielnie odpowiada za swoje postępowanie, że wolność wiąże się z odpowiedzialnością, że nie wolno zrzucać tej odpowiedzialności na mamę, tatę albo Ojca Niebieskiego, tylko wziąć swoje życie w swoje ręce. Mówię moim pacjentom, że mogą odzyskać kontrolę nad swoim życiem, że człowiek ma zdolność podejmowania decyzji, a dojrzałość wymaga przyjęcia na siebie ich konsekwencji, że można znaleźć oparcie w sobie i wyznawanych przez siebie wartościach i nie szukać go w bytach zewnętrznych...

To zaproszenie do dyskusji o tym, jak wierzący i niewierzący definiują swoje człowieczeństwo. Być może także o tym, jak wierzący postrzegają człowieczeństwo niewierzących. Dla pierwszych jedynym możliwym do wyobrażenia źródłem człowieczeństwa jest relacja z „siłą wyższą”. Natomiast moim zdaniem godność człowieka wypływa z umiejętności dokonywania wyborów i wierności deklarowanym przez niego wartościom, a także możliwości samodzielnego nadania sensu swojemu życiu. Wiara w "siłę wyższą" jest niekoniecznym naddatkiem.

więcej z działu: sens